Davranış Problemleri

ÇOCUKLARDA DAVRANIŞ PROBLEMLERİ

Davranış Problemi Nedir?

• Çocuğun öğrenmesini olumsuz yönde etkileyen,
• Çocuğun çevresel uyumunu zorlaştıran,
• Çocuğun kendisine ve çevresine zarar veren,
• Çocuğun performansını göstermesini engelleyen davranışlardır.

Çocuklar çok farkı davranış problemleri gösterebilirler. İleri derecedeki davranış problemleri sıklıkla, problem davranış gösteren kişinin çevresindekilere, kendisine ve/veya eşyalara zarar veren davranışlardır. Hafif davranış problemleri ise derse katılımı reddetme, uyuklama, verilen ödevi tamamlamama gibi olumsuz etkileri daha az olan davranışlardır.

Bazı davranış problemleri gelişimsel olarak yaşa uygun davranışlar olabilir. Bu durumda bu davranışlar davranış problemi olarak tanımlanmamalıdır. Ayrıca bu davranışların pek çoğu öğrenme ve olgunlaşma ile değişmektedir. Yaşamın ilk yıllarında çocuklar başını vurma ya da sallanma davranışı göstermektedirler. Ancak 3,4 yaşına geldiklerinde bu davranışlar ortadan kalkmaktadır. Dolayısıyla herhangi bir davranışı problem davranış olarak tanımlamadan önce bu davranışların akran grubu tarafından da sergilenip sergilenmediğine bakılması önemlidir. 

Olumlu Davranış Nedir?

• Çocuğun öğrenmesini olumlu yönde etkileyen,
• Çocuğun çevresel uyumunu arttıran,
• Çocuğun performansını göstermesine zemin hazırlayan davranışlardır.

Bir Davranış Ne Zaman Davranış Problemidir?

Çocuklar kendilerini ifade etmek için çeşitli yollar kullanırlar. Bunlar sözel dil, işaretle gösterme, ağlama, çekiştirme gibi hareketler olabilir. Bu davranışlardan bazıları bizim için kabul edilebilirken bazıları doğru iletişim aracı olarak sayılmaz. Ancak her iki durumda da tepkilerimizi vermeye devam ederiz. Verdiğimiz bu tepkiler çocuğun gösterdiği davranışın olumlu ya da olumsuz yönde devamlılığını sağlar.

Çocuk Neden Davranış Problemi Gösterir?

• İletişim Kurmak İçin: Bebeklerin yaşamın ilk yılından itibaren ağlamaları, iletişim kurmak için bir girişim olarak görülmektedir. Çocuklar büyüyüp jestlerini ve konuşma dillerini kullanarak iletişim kurmada ustalaştıklarında ağlama, çığlık atma gibi uygun olmayan davranışlarında azalma görülmektedir. Dolayısıyla, uygun olan ve olmayan davranışlar belli bir işleve sahip olup bireylerin gereksinimlerini karşılamada kullandıkları sözel ya da sözel olmayan iletişim biçimleri olarak kabul edilebilir.
Ayrıca yiyecek, nesne, oyuncak elde etmek için de problem davranışları gösterebilirler. 

• Sosyal İlgi ve Dikkat Elde Etme: Bazı davranışlar diğer kişilerin ilgi ve dikkat göstermesi nedeniyle olumlu olarak pekiştirilmektedir. Doğal ortamlarda uygun davranışlara daha az ilgi gösterilirken kendini yaralama ve saldırgan davranışlara daha duygusal davranılmakta ve daha fazla ilgi gösterilmektedir. Fiziksel temas ve onaylamama bu davranışların istemeden pekiştirilmesini sağlamaktadır.

• Duyusal Uyaran Elde Etme: Problem davranışların ortaya çıkmasının ve sürmesinin bir nedeni de bireylerin problem davranışlar sonucunda görme, işitme ya da dokunma şeklindeki duyusal geri bildirimler elde etmesidir.
Örneğin hiperaktif ya da otistik çocuklar diğer çocuklara göre daha yüksek düzeyde duyusal uyarana gereksinim duyar. Bu öğrencilerin bu gereksinimleri normal sınıf ortamında karşılanamaz. Bu öğrenciler gereksinim duydukları bu uyaranları elde etmek için sınıfta koşabilir, kendine vurabilir, uygun olmayan şeklilerde başka bireylere dokunabilir veya sessiz etkinliklerde bağırabilir veya sesli konuşabilirler.

• Kaçma-Kaçınma: Bazı bireyler problem davranışlar göstererek istenmeyen durumlardan kaçmakta veya kaçınmaktadır. 
Örneğin; kızından odasını toplamasını isteyen bir anne kızının bağırıp tepinmeye başlamasıyla ben döndüğümde oda toplanmış olsun diyerek odayı terk edebilir. Odaya geri döndüğünde odanın halen toplanmamış olduğunu görünce kızıyla uğraşmaktan yorgun düşmüş olarak kendisi toplar. Bu durumda kız öfke nöbeti göstererek annesinin kendisinden istekte bulunmasını durduracağını öğrenmiş olur.
Başka bir deyişle çocuklar istemedikleri ya da hoşlanmadıkları durumu sonlandırmak için davranış problemi gösterebilirler. 

Çözüm Yolları

Görmezden Gelme: Çocuklar yaptıkları davranışların sonucunda aldıkları tepkilere göre o davranışı azaltıp artırabilirler. Bu davranış olumlu bir davranışsa bu davranış mutlaka ödüllendirilirken, problem bir davranışsa o davranışa tepki vermemek, hiç yapmıyormuş gibi davranmak gerekir.
Örneğin; çocuk dikkat çekmek için kendi yüzüne vuruyorsa hiç tepki vermeyip elleri masanın üzerinde durduğunda “Ellerin masanın üzerinde çok güzel bekliyorsun” demek gibi.

Olumlu Davranışı Görme: Bekleme, dinleme, sessiz olma gibi öğrenmesini olumlu etkileyecek tüm davranışları ödüllendirme yöntemidir.

Alternatif Davranış: Problem davranış yerine yapmasını beklediğimiz davranışı belirtme yöntemidir. Beklediğimiz olumlu davranışa çocuk sahip değilse bu davranış öğretilir.
Örneğin; arabaları atarak oynayan bir çocuğa “atma” demek yerine “arabanı sürebilirsin” demek ve arabayı sürmeyi bilmiyorsa birlikte sürerek öğretmek, “Çok güzel sürüyorsun” diye ödüllendirmek gibi.

Çevresel Düzenleme: Çocuk ortamda bulunan bir nesneye bağlı olarak problem davranış çıkarıyorsa o nesne ile ilgili gerekli düzenlemeler yaparak davranışın ortaya çıkmamasının veya ortadan kalkmasının sağlanmasıdır.
Örneğin; çocuk evde bulunan sehpanın üzerindeki nesneleri yere atma gibi bir problem davranış gösteriyorsa o nesneleri ortadan kaldırmak, başını sandalyenin arkasına vurma davranışı gösteren bir çocuğun sandalyesinin arkasına çıkartılması zor olan bir yastık vb. konularak davranıştan zevk almasını engellemek gibi.

Bir davranış ilk olarak ortaya çıktığında verdiğimiz tepki çok önemlidir. Ortaya çıkan davranışın artmasına ya da azalmasına zemin hazırlar. Bu nedenle bir problem davranış ilk kez ortaya çıktığında davranış görmezden gelinmeli yani tepki verilmemelidir.

Hangi Yöntemi Ne Zaman Kullanalım?

Belirlenen problem davranışa uygulayacağımız yöntem, çocuğun o davranışı ne zaman, neden, hangi sıklıkta ortaya çıkardığı, davranışı ortaya çıkardıktan sonra aldığı tepki ile ilgili olarak değişmektedir.
Hangi yöntemi ne zaman kullanacağımızı ailenin onayını almak koşuluyla eğitimciler belirlemektedir.

Tutarlılık

Davranış değiştirme yönteminin uygulanması okulda başlamaktadır. Öğrencinin kendi eğitimcisi dışındaki eğitimci ve ilgili kişilere de yöntem hakkında bilgi verilir. Problem davranış sonrasında eğitimcilerin aynı tepkileri vermeleri gerekir. Aynı şekilde aile bireylerinin de eğitimcilerle birlikte aynı tepkileri veriyor olması, davranış değiştirme yönteminin etkili olup olmamasını belirler.
Davranış değiştirme yöntemi ne kadar tutarlı uygulanırsa yöntem o kadar başarıya ulaşır.